Mevsûʽatu’l-ʽÂmmiyyeti’s-Sûriyye Adlı Eserde Türkçe Kelimeler
الكلمات التركيّة في موسوعة العامّيّة السّوريّة

Arap ve Türk halkları arasındaki iletişim, orta asya bölgelerinin Müslümanlar tarafından fethinden önceki bir tarihe kadar uzanır ve bu ilişkiler Türklerin İslam’a girmesi ve İslam ümmetinin bir parçası olmasıyla birlikte artmış ve derinleşmiştir. Kadim ve sürekli bir ilişki olması nedeniyle iki halkın dilleri arasında karşılıklı etkileşim yoğun bir şekilde olmuştur. Bu yüzden her iki dilin de diğerinden alıp verdiği hususlar bulunmaktadır. Bu ilişkiyi kaydeden ilk kitaplardan biri Kaşgarlı Mahmud’un 464-466/1072-1074 yılları arasında yazdığı Dîvânu Lugâti’t-Türktür. Bu sözlük, Araplarla Türkler arasındaki temasın Türklerin İslâm’a girişinden çok öncesine kadar uzandığını ispat etmektedir.
Bu çalışma, Suriyelilerin günlük yaşantılarında konuştukları çok sayıda kelimeyi bir araya getiren Suriye Konuşma Ansiklopedisi anlamına gelen Mevsû‘etu’l-‘Âmmiyyeti’s-Sûriyye adlı eserdeki Türkçe kelimelerin izini sürmektedir. Ayrıca bu kelimelerin kökenlerine inilmeye de çalışılmıştır. Bu kelimelerin çoğu Osmanlı döneminde Arapça’ya dahil olmuştur. Nitekim Araplar ve Türklerin altı asırdan fazla bir süre Osmanlı Devleti’nin egemenliği altında ortak bir kültür içerisinde yaşamışlardır.
Arapça ve Türkçe arasındaki etkileşim tek taraflı değildir. Bu nedenle çalışmada hem Türkçe kökenli kelimelere hem Türkçe aracılığıyla diğer dillerden Suriye Lehçesine geçen kelimelere hem de Türkçe kullanımında yeni bir anlam kazanan Arapça kökenli kelimelere de değinilmiştir.
Çalışmada yaklaşık 500’ü Türkçe kökenli olmak üzere 1.000’den fazla kelime incelenmiştir. Türkçe kökenli kelimelerden detaylı olarak bahsettik ve Türk dilinin de etkilediği kelime örneklerine değindik. Bu son kelimeler iki grup kelimeyi içerir:
1- Türkçe aracılığıyla Arap diline aktarılan kelimeler. Yani önce Türkçeye başka bir dilden giren, daha sonra asıl dilinden değil, Türk dili aracılığıyla Arapçaya aktarılan kelimelerdir. Bu kelimelerin sayısı yaklaşık 250 kelimedir.
2- Türkçe kullanımında yeni bir anlam kazanan Arapça kökenli kelimeler ve ifadeler. Bunların sayısı yaklaşık 330 kelimedir.
Çalışma, kelimelerin bu eserdeki haliyle aktarılması ve açıklanmasıyla sınırlı kalmamış, aynı zamanda Osmanlıca, Türkçe ve Farsça sözlükler başta olmak üzere sözcüğü daha detaylı açıklayan diğer kaynaklardan da yardım alınmaya çalışılmıştır. Hiç şüphe yok ki kelimenin kökenini, nasıl yazıldığını ve kendi dilindeki anlamını bilmek faydalıdır. Dolayısıyla kelimenin eserde bulunandan farklı bir kökene sahip olduğunu öne sürmek mümkündür.
Çalışmada bahsedilen kelimeler genel olarak Arap diline giren Türkçe kelimelerin bir kısmıdır. Konuşma diline giren kelimelerin klasik Arapçaya giren kelimelerden çok daha fazla olduğu kaydedilmelidir. Bunu klasik Arapça ve lehçe sözlüklerinden net bir şekilde gözlemleyebiliriz.
Son olarak araştırmada ortaya çıkan önemli bir husus da iki veya daha fazla kökene sahip birçok kelimenin varlığıdır. Mesela ansiklopedide Türkçe kökenli olduğu söylenen bazı kelimeler, Türkçe sözlükte Arapça kökenli olarak kaydedilmiştir. Belki bu kelimelerin dikkate alınarak Arapça ve Türkçe kaynaklardaki kökenlerinin izini sürmek faydalı olabilir. Bu kelimeleri incelemek yeni bir çalışmalar gerektirmektedir.